نگاهی به تلاش برای شناساندن "پست مدرنیست های تهران"
به تازگی یک ویدئوی هفت دقیقه ایی توسط سایت تحلیلی خبری عصر ایران تولید شده و در فضای مجازی دست به دست گشته است. این ویدئو که به علاقه ی مشتاقان شناخت و آگاهی از معماری ایران در چند دهه ی گذشته افزوده است، بیشتر با نام "پست مدرنیست های تهران چه کردند؟" شناخته شده است. درآن به پاره ای از آثار معماری در بین میدان ولی عصر و میدان آزادی در دهه های ۴۰ و ۵۰ شمسی، با تاکید بر نقش "استادان و دانشجویان دانشکده معماری دانشگاه تهران" پرداخته شده است.
با اینکه نفس چنین تلاشی برای شناساندن معماری با ارزش در تهران در دهه های خاصی بسیار با ارزش است، واطلاعات مناسبی را در این زمینه در اختیار بینده خود قرار می دهد، محتوای این ویدئو دارای اشکالات و اشتباهات فراوانی است که بر شمردن آن ها برای روشن شدن دید بیننده ویدئو میتواند اثر بخش باشد. نوشته زیر نقد گونه ای است کوتاه و اشاراتی بر پاره ای از آن اشتباهات و اشکالات.
۱. متن بیان شده توسط راوی نشان می دهد که نویسنده تفاوت های معماری مدرن و معماری پست مدرن را از نظر تئوری و اندیشه به درستی نمی داند و بویژه در مشخص کردن چندین اثری که به آنها اشاره می کند دچار اشتباه شده است. در حوصله و گنجایش این نوشته من نیست که به تعریف معماری مدرن و معماری پست مدرن، بویژه تبلور آن در معماری معاصر ایران، بپردازد، یا نمونه های پست مدرن معماری تهران را بشناساند. نویسنده متن ویدئو و خوانندگان کنجکاو می توانند به کتاب سبک شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران تالیف دکتر وحید قبادیان (نشر علم معمار: ۱۳۹۲) یا منابع دیگر که به این امر پرداخته اند مراجعه کنند. تنها به این بسنده می کنم که اطلاق واژه "پست مدرن" به بناهای موزه هنرهای معاصر، برج شهیاد- آزادی، تئاتر شهر، و سر در ورودی دانشگاه تهران که در ویدئوی مورد بحث به آنها اشاره شده درست نیست. در همان کتاب وحید قبادیان از این بناها تحت عنوان نمونه های "معماری نو گرای ایران" نام برده شده است. مهمتر اینکه، هیچکدام از بناهای یاد شده در ویدئوی مذکور در همین کتاب به عنوان نمونه های معماری پست مدرن تعریف نشده اند. البته صاحبان دانش و آشنا به مکاتب معماری می توانند با دسته بندی های مطرح شده در کتاب یا با نظر من موافق یا مخالف باشند ولی هرچه که باشد اغتشاش در برخورد راوی و نویسنده متن ویدئو با گفتمان های معماری مدرن و معماری پست مدرن را نمی توان در نظر نگرفت.
۲. ویدئو بر "استادان و دانشجویان برآمده از دانشگاه تهران" تمرکز دارد و این شبهه را به دست می دهد که تمام کسانی که نمونه های معماری آن ها در ویدئو شناسانده شده اند یا استاد یا دانشجوی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران بوده اند. چنین برداشتی نادرست است زیرا که که مشخصا کامران دیبا و علی سردار افخمی که نمونه های طرح معماری ایشان در این ویدئو معرفی می شوند هیچکدام استاد دانشگاه تهران نبوده اند. آنان معمارانی بودند که در سال های دهه ی ۴۰ و ۵۰ شمسی قطعا به گنجینه ی با ارزش معماری ایران افزودند ولی هیچگاه در دانشگاه تهران تدریس نکردند.
۳. عکس نادر اردلان در کنار عکس دیگر معمارانی که نمونه کارهایشان مطرح شده است در ابتدای ویدئو ظاهر می شود ولی از هیچ نمونه ی کاری از او صحبت و اشاره ای نیست.
۴. اشاره میشود که کامران دیبا تحصیل کرده دانشگاه Harvard است که چنین نیست. دیبا در دانشگاه Howard که دانشگاه دیگری است درس خوانده بود. دانشگاه هاروارد در شهر بوستن پایتخت ایالت ماساچوست آمریکا است و دانشگاه هوارد در شهر واشنگتن پایتخت آمریکا.
۵. اشتباهات اسمی دیگری نیز در همین ویدئوی کوتاه به گوش می رسند. بعنوان مثال: از معمار بسیار شناخته شده ی جهانی لوکوربوزیه به نام لوکورپوزیه (حرف پ بجای حرف ب) یاد می شود.
۶. راوی در ویدئو تاکید بر "نگاهی به پیشینه ی معماری ایران" در کارهای به زعم ایشان "پست مدرنیست های تهران" دارد ولی هیچگونه اشاره ای نمی شود که این پیشینه ی معماری ایران مثلا در کجای بنای تالار رودکی/وحدت که گرته برداری از ساختمان اپرا هال وین است خود را نشان میدهد. به همین گونه، وجود نمونه یا رجوعی به معماری پیشینه ی ایران در سر در ورودی دانشگاه تهران مشخص نمی شود.
۷. با آنکه راوی در گفت و گوی از تالار وحدت از نام اولیه آن، رودکی، نیز استفاده می کند، روشن نیست که چرا این روش درست و بجا، که در شیوه های شناخته شده ی تحقیق و گزارش تاریخی رعایت می شود، در اشاره به ساختمان دانشگاه شریف که از ابتدای حیات به نام دانشگاه آریامهر شناخته میشد یا برج آزادی که بنای یادبود شهیاد نام داشت حتی به صورت گذرا و برای یک اشارت تاریخی بکار برده نمیشود. در برخورد علمی و بی طرفانه به مقوله های تاریخی یک سویه نگری جایز نیست.
۸ .سرانجام، در توصیف و معرفی بناهای مطرح شده در ویدئو، با وجود تمامی ارزش های معماری، هنری و تاریخی آنها، به باور من غلو و بزرگنمایی بیش از اندازه ای به کار رفته است. استفاده از واژه هایی چون: "معماری فوق العاده"، "اثری شکفت انگیز که حیرت همگان را بر انگیخت"، "میخکوب کننده" در گفتار این ویدئو برای توصیف بناهای مختلف چندان کم نیست. این شیوه برخورد از ارزش های محتوایی برخورد به موضوع مورد نظر می کاهد.
با وجود تمام این اشکالات و اشتباهات دیگر در این ویدئو، تاکید بر این نکته را ضروری می دانم که شناخت و شناساندن معماری ایران، بویژه آنچه در درازای صد سال گذشته ی این سرزمین رخ داده است، تلاشی ارزشمند و قابل تقدیر است و باید ویدئوی "مدرنیست های تهران چه کرده اند؟" دستکم از این زاویه را قدر دانست
دکترعلی کیافر
معمار، شهرساز، پژوهشگر
دانشگاه کالیفرنیا – ریورساید، امریکا